Warszawa nigdy nie zasypia – ale czy to powód do dumy, czy do niepokoju? Rok 2022 przyniósł szokujące dane: na obszarze całej stolicy nigdy nie zapadła prawdziwa noc. Tak drastycznie wysokie natężenie sztucznego oświetlenia to przykład coraz bardziej powszechnego i bagatelizowanego zjawiska – zanieczyszczenia światłem. Z raportu przygotowanego przez Light Pollution Think Tank (LPTT) i Centrum Badań Kosmicznych PAN wynika, że poziom światła emitowanego w niebo wzrósł o 6% względem średniej z lat 2012–2021 i osiągnął historyczne maksimum. Średnia jasność nocnego nieba poza miastami była o 147% wyższa niż naturalna, zaś w terenach zurbanizowanych nawet kilka tysięcy razy jaśniejsza. Dane pochodzące z satelitów i map światła obrazują zacieniony paradoks – to nie noc ukrywa się przed światłem, to światło unicestwia noc. Na niechlubnym podium najjaśniejszych polskich miast znalazły się Warszawa, Kraków, Wrocław, Łódź i Poznań. Jednym z najjaśniejszych punktów jest Plac Defilad w Warszawie – miejsce, gdzie czopki w oku człowieka nigdy nie przestają pracować, a sen jest płytszy, krótszy i mniej regenerujący.

Ekspert Savills, Magdalena Oksańska, Head of Property Management Compliance w Property & Asset Management Savills Polska, podkreśla: „Zrównoważone projektowanie i odpowiedzialne oświetlanie budynków oraz przestrzeni wokół nich ma ogromny wpływ na zdrowie ludzi, funkcjonowanie ekosystemów oraz jakość wspólnego środowiska. To nie tylko estetyka – to odpowiedzialność społeczna i środowiskowa.”

Zanieczyszczenie światłem – krzywda niewidzialna, lecz realna

Zanieczyszczenie światłem to obecność nadmiernego lub niepożądanego sztucznego światła w środowisku. Jego efekty są dramatyczne: według American Bird Conservancy, w samych USA ginie rocznie miliard ptaków rozbijających się o oświetlone wieżowce. Las Vegas – miasto, które nigdy nie śpi – przyciągnęło w 2019 roku gigantyczne chmary szarańczy, zwabione przez najbardziej intensywny strumień światła świata – Luxor Sky Beam. Zjawisko znane jako „efekt odkurzacza” działa na owady wyniszczająco – są przyciągane do świateł, wyczerpane energią nie rozmnażają się i znikają. Niemieckie badania z 2017 roku wskazały spadek liczby owadów latających aż o 75% w ciągu 27 lat. Dotyka to całego łańcucha troficznego, od ptaków po rośliny. Nietoperze unikają jasnych przestrzeni, a żółwie morskie, wylęgające się na plażach, gubią się w stronę iluminowanych promenad, zamiast do oceanu. Nawet drzewa reagują – badania z 2021 pokazały, że sztuczne światło opóźnia opadanie liści, zakłócając jesienne cykle i zimowy spoczynek ekosystemów.

Człowiek w świetlnym pułapce

Nasze organizmy nie są odporne na tę świetlną inwazję. Produkcja melatoniny, hormonu snu, hamowana jest przez ekspozycję na niebieskie światło – nie tylko z telefonów, ale i miejskiej iluminacji. Według National Sleep Foundation, mieszkańcy miast sypiają średnio 45 minut krócej niż ci ze wsi. Utrata kontaktu z nocnym niebem to również strata kulturowa. Dla wielu ludzi, zwłaszcza dzieci z dużych aglomeracji, Droga Mleczna pozostaje zjawiskiem nieznanym. W sierpniu 2003 r., podczas największego w historii USA blackoutu, 50 milionów Amerykanów zobaczyło nocne niebo – część po raz pierwszy w życiu.

Nieruchomości – współtwórcy świetlnego kryzysu

Według Savills nieruchomości, a zwłaszcza obiekty komercyjne i magazynowe, mają ogromny wkład w zanieczyszczenie światłem. Oświetlenie elewacji i parkingów, emitujące światło poza potrzebny zakres – na puste trawniki czy wprost w niebo – często nie spełnia żadnej praktycznej funkcji. Ilość energii marnowanej na iluminacje nocą, kiedy nikt nie korzysta z terenu, nie tylko podnosi koszty operacyjne, ale też znacząco ingeruje w lokalne ekosystemy. Sektor magazynowy, rosnący w siłę, powinien zwrócić szczególną uwagę na kierunkowość i barwę oświetlenia. Lampy o zimnej barwie nie tylko wcale nie zwiększają bezpieczeństwa, ale rozsiewając światło po całej okolicy, niszczą naturalne rytmy organizmów żywych, a przede wszystkim wpływają na otaczające środowisko – często objęte ochroną przyrodniczą.

„Istnieją już dziś rozwiązania jak oprawy z certyfikatem DarkSky Approved – emitujące światło LED o temperaturze maksymalnie 3000K CCT, które w żaden sposób nie kierują promieni nad horyzontem. To elektronika, która nie świeci w niebo, a jedynie tam, gdzie to faktycznie wymagane – czyli na powierzchnię roboczą.” – komentuje Oksańska.

Dobre praktyki w Polsce – wyjątki na tle ciemności

Przykładem świadomej polityki oświetleniowej są dwa polskie Parki Ciemnego Nieba – w gminie Lutowiska w Bieszczadach i w Górach Izerskich. Gmina Lutowiska wyłącza światło uliczne o 22:00, co sprzyja zarówno ochronie przyrody, jak i rozwojowi astroturystyki. Takie miejsca przyciągają miłośników fotografii nocnej i astronomii z całej Europy. Rekomendacje dla branży nieruchomości zawarte w raporcie LPTT:

• projektowanie zrównoważonego oświetlenia (LED ciepłej barwy, tylko tam gdzie to potrzebne),
• wdrażanie technicznych norm budowlanych ograniczających emisję światła w niebo,
• edukacja inwestorów i użytkowników obiektów,
• stosowanie systemów automatycznych, czasowych i czujników ruchu.

Czy naprawdę musimy oświetlać ścieżkę rowerową przez cały las w obrębie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu przez całą noc? Czy naprawdę neon o 3 nad ranem przekonuje nas do zakupu? Savills przekonuje: inwestorzy, architekci i zarządcy nieruchomości mogą już dziś działać odpowiedzialnie. I to bez strat w funkcjonalności. W ciągu ostatnich 10 lat suma globalnych zanieczyszczeń świetlnych wzrastała o ponad 2% rocznie – a trend ten się pogłębia. Przypomina to inne ignorowane przez dekady kryzysy – jak zmiany klimatu lub plastikowa apokalipsa. Czas potraktować światło jak poważne narzędzie – nie tylko estetyczne, ale społeczne i ekologiczne. Nie wystarczy wyłączyć światła – trzeba je umiejętnie zaprojektować. Źródła: Raport „Zanieczyszczenie światłem w Polsce” (LPTT 2023), publikacje Savills Polska, Międzynarodowa Asocjacja Ciemnego Nieba (IDA), American Bird Conservancy, National Sleep Foundation, Eklöf J. (2024), Szlachetko K. (2025).